ساز نی چیست
نی یا نی هفت بند از سازهای بادی ایرانی است و از دسته سازهای بدون زبانه است. ساز نی قابل کوک نبوده و نوازنده در همنوازیها و تکنوازیها از انواع مختلف نی استفاده میکند. وسعت صدای نی دو اکتاو و نیم است و در انواع آن با کوکهای متفاوت، فاقد یک تا دو نت است. مانند نی لا کوک» که فاقد نت دو، نی سل کوک» فاقد نت سی بمل و نی فا کوک» فاقد نت لا بمل است. نی از سازهای محلی است و در اکثر نقاط ایران وجود دارد. به زبان ساده نی یک ساز است که هفت بند و شش سوراخ دارد که هر یک از این سوراخ ها نتی است و با دمیدن در نی و گرفتن آن سوراخ صدای نت در می آید
ساختار ساز نی
نی هفتبند از گیاه نی ساخته میشود. برای ساخت این گونه نی آن را طوری برش می دهند که از سر تا ته آن شامل هفت بند شود و اخیراً به صورت مصنوعی (نی اصلاح شدهٔ مصنوعی) نیز ساخته شدهاست. نی هفت بند یا به اصطلاح نی متشکل از ۵ سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت آن است که توسط انگشتان دوم و چهارم از یک دست و انگشتان اول تا چهارم از دست دیگر پوشیده میشوند.
بهطور کلی نی را با جا گرفتن بین دو دندان نیش و گرد کردن زبان در پایین و پشت آن مینوازند همچنین جمشید عندلیبی زبان را در بالا میگذارد. سختترین کار در ساز نی درآوردن صدای آن است و انگشت گذاری آن ساده است. از استادان میتوان نایب اسدالله اصفهانی، حسین یاوری،حسن کسایی، حسین عمومی، جمشید عندلیبی، محمد ، حسن ناهید، محمد علی کیانی نژاد و عبدالنقی افشارنیا را نام برد.
نت های نی
وسعت صدای آن به دو اکتاو و نیم میرسد. نی پنج منطقه صوتی (رجیستر) دارد که هر یک از آنها با نحوه دمیدن هوا در نی قابل انتخاب است. این مناطق صوتی عبارتند از:
نتهای دو (دست بسته)، ر (سوراخ ۱ سر نی آزاد)، می (سوراخ ۱ و ۲ آزاد)، فا (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ آزاد)، فا# (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ آزاد)، سل (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵) لا (دست باز). نت سی در این اکتاو وجود ندارد ولی نوازندهها قادر به اجرای سی بمل با لب هستند.
دقیقاً همانند بم اما یک اکتاو بالاتر. دو نت آخر (سل و لا) با غیث مشترک است.
نتهای سل (دست بسته)، لا (سوراخ ۱ سر نی آزاد)، سی (سوراخ ۱ و ۲ آزاد)، دو (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ آزاد)، دو# (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ آزاد)، ر (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵)، می (دست باز).
دقیقاً همانند بم و اوج اما یک اکتاو بالاتر از اوج و دو اکتاو بالاتر از بم. سه نت اول (دو، ر و می) با غیث مشترک است. امکان اجرای نت آخر (لا = دست باز) معمولاً وجود ندارد و حتی نت سل نیز در نیهای کوچک نامفهوم شنیده میشود.
برعکس سازهای دیگر، نی کوک ندارد و برای کوکهای مختلف سازهای متفاوت ساخته میشود. بهطوریکه Do بلندترین و Do با هفت فاصله کوتاهترین نی هستند. کوک نی به این معناست که اگر در حالت بم اگر سوراخ پشت نی را بگیریم و بدمیم. . صدای حاصله بر اساس دیاپازون هر نتی که بود آن نت کوک نی است. مثلاً اگر صدای حاصله نت سل باشد میگوییم این نی سل کوک» است.
این مطلب درباره حسن کسایی یکی از بهترین نی نوازان تاریخ است مردی که بسیاری از آهنگ ها و آواز ها را برای نی ساخت
ساز نی چیست
نی یا نی هفت بند از سازهای بادی ایرانی است و از دسته سازهای بدون زبانه است. ساز نی قابل کوک نبوده و نوازنده در همنوازیها و تکنوازیها از انواع مختلف نی استفاده میکند. وسعت صدای نی دو اکتاو و نیم است و در انواع آن با کوکهای متفاوت، فاقد یک تا دو نت است. مانند نی لا کوک» که فاقد نت دو، نی سل کوک» فاقد نت سی بمل و نی فا کوک» فاقد نت لا بمل است. نی از سازهای محلی است و در اکثر نقاط ایران وجود دارد. به زبان ساده نی یک ساز است که هفت بند و شش سوراخ دارد که هر یک از این سوراخ ها نتی است و با دمیدن در نی و گرفتن آن سوراخ صدای نت در می آید
ساختار ساز نی
نی هفتبند از گیاه نی ساخته میشود. برای ساخت این گونه نی آن را طوری برش می دهند که از سر تا ته آن شامل هفت بند شود و اخیراً به صورت مصنوعی (نی اصلاح شدهٔ مصنوعی) نیز ساخته شدهاست. نی هفت بند یا به اصطلاح نی متشکل از ۵ سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت آن است که توسط انگشتان دوم و چهارم از یک دست و انگشتان اول تا چهارم از دست دیگر پوشیده میشوند.
بهطور کلی نی را با جا گرفتن بین دو دندان نیش و گرد کردن زبان در پایین و پشت آن مینوازند همچنین جمشید عندلیبی زبان را در بالا میگذارد. سختترین کار در ساز نی درآوردن صدای آن است و انگشت گذاری آن ساده است. از استادان میتوان نایب اسدالله اصفهانی، حسین یاوری،حسن کسایی، حسین عمومی، جمشید عندلیبی، محمد ، حسن ناهید، محمد علی کیانی نژاد و عبدالنقی افشارنیا را نام برد.
نت های نی
وسعت صدای آن به دو اکتاو و نیم میرسد. نی پنج منطقه صوتی (رجیستر) دارد که هر یک از آنها با نحوه دمیدن هوا در نی قابل انتخاب است. این مناطق صوتی عبارتند از:
نتهای دو (دست بسته)، ر (سوراخ ۱ سر نی آزاد)، می (سوراخ ۱ و ۲ آزاد)، فا (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ آزاد)، فا# (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ آزاد)، سل (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵) لا (دست باز). نت سی در این اکتاو وجود ندارد ولی نوازندهها قادر به اجرای سی بمل با لب هستند.
دقیقاً همانند بم اما یک اکتاو بالاتر. دو نت آخر (سل و لا) با غیث مشترک است.
نتهای سل (دست بسته)، لا (سوراخ ۱ سر نی آزاد)، سی (سوراخ ۱ و ۲ آزاد)، دو (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ آزاد)، دو# (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ آزاد)، ر (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵)، می (دست باز).
دقیقاً همانند بم و اوج اما یک اکتاو بالاتر از اوج و دو اکتاو بالاتر از بم. سه نت اول (دو، ر و می) با غیث مشترک است. امکان اجرای نت آخر (لا = دست باز) معمولاً وجود ندارد و حتی نت سل نیز در نیهای کوچک نامفهوم شنیده میشود.
برعکس سازهای دیگر، نی کوک ندارد و برای کوکهای مختلف سازهای متفاوت ساخته میشود. بهطوریکه Do بلندترین و Do با هفت فاصله کوتاهترین نی هستند. کوک نی به این معناست که اگر در حالت بم اگر سوراخ پشت نی را بگیریم و بدمیم. . صدای حاصله بر اساس دیاپازون هر نتی که بود آن نت کوک نی است. مثلاً اگر صدای حاصله نت سل باشد میگوییم این نی سل کوک» است.
در قسمت اول این مطلب تا فعالیت های این بزرگوار تا قبل از انقلاب توضیح داده شد و در این مطلب فعالیت های ایشان بعد از انقلاب.
بعد از انقلاب، به دلیل فضای نه چندان مناسبی که برای موسیقی ایجاد شد، وی آخرین برنامه رسمی خود را در رادیو ایران با همکاری جلیل شهناز، محمد رضا شجریان و جهانگیر ملک اجرا کرد. در این سال و تا قبل از سال ۱۳۶۱، آرشیو موسیقی رادیو اصفهان از بین رفت و کسائی هم از صدا و سیما برکنار و حقوقش قطع شد.
کسائی در دههٔ ۱۳۶۰، به کشورهای آلمان، انگلستان، فرانسه و هلند سفر کرد و در چند برنامه رادیویی، به اجرای برنامه پرداخت. در سال ۱۳۶۹، تندیس وی در گالری مفاخر هنری جهان در لندن نصب شد.
پس از آنکه کسائی در سال ۱۳۷۰، در جشنواره نینوازان در تالار اندیشه شرکت کرد، فعالیت او دوباره رونق گرفت و در سال ۱۳۷۴، صدا و سیما مستمری وی را برقرار کرد.
در سال ۱۳۷۵ به آمریکا و کانادا سفر کرده و در محافل شعر و موسیقی شرکت کرد. در سال ۱۳۷۶ هم با تلاش محمد رضا لطفی، انجمن دوستداران موسیقی ایرانی واشینگتن، مجلس گرامیداشتی برای کسائی بر پا داشت.
در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر شد. همچنین در سال ۱۳۸۱، به عنوان چهره ماندگار موسیقی انتخاب و تقدیر شد.
در سال ۱۳۸۱ محمد جواد کسایی (فرزند حسن کسائی) کتاب از موسیقی تا سکوت» را که حاصل نیم قرن تلاش موسیقایی حسن کسائی است، با مقدمه بیژن ترقی به بازار کتاب عرضه کرد.
تفکرات حسن کسایی
کسائی از زمره موسیقیدانانی بود که کمتر حرف میزدند و بیشتر عمل میکردند. خود او میگفت آنها که نمیتوانند حرفشان را با ساز بیان کنند و " چیزی برای ارائه موسیقی ندارند، با صحبتهای عجیب و غریب میخواهند خودشان را مطرح کنند. این سخن منسوب به "واگنر" است که "
آن جا که سخن بازمیماند، موسیقی آغاز میشود.
کسائی میگفت عکس این هم صادق است.
آن جا که موسیقی بازمیماند چه سخنها که آغاز نمیشود!
کسائی رواج و رونق لقب استاد» را ترافیک استاد» مینامید. چیزی که موسیقی را به راه خطا میکشاند.
به باور کسائی، "تقلید، هرگز کسی را به بلندای هنر نمیرساند. تقلید و تکرار مثل " زیراکس" است! شما خط " میرعماد" را که مثلاً " پنج میلیون تومان" میارزد، اگر " زیراکس" کنید، سیصد تومان هم ارزش پیدا نمیکند!" جوانانی که به فراگیری موسیقی میپردازند نیز نباید بعد از گذراندن دوره آموزشی (باز هم) صد در صد از استاد خود تقلید کنند. بلکه باید بکوشند با نو آوری، شخصیت و ذوق خود را نشان دهند." به باور او موسیقی پیوندی است میان خلاقیت و تکنیک، ولی تکنیک باید ابزاری باشد در خدمت خلاقیت. "در روزگار ما قضیه بر عکس شدهاست و در نتیجه، جای موسیقی حال را موسیقی قال گرفتهاست.
تاثیر بر موسیقی و نی نوازی
حسن کسایی به نوعی از ابتدا شروع به ابداع تکنیک و پیاده کردن تمام دستگاهها در ساز نِی نمود.
در گذشته صدای نِی، همراه با ناخالصی زیاد بود؛ یعنی نواختن آن به
صورتی بود که تفاوت محسوسی بین صداهای اوج، بم و بم نرم نبود، ولی استاد
کسایی توانست با تغییر حالت در زبان، در محل استقرار زبان، حالت لب و فرم
سر نی، صدایی بسیار شفاف و بدون ناخالصی از نی تولید کند. همین پیشرفت باعث
شد تا نوازندگی نی او، به رادیو راه پیدا کند. تکنوازیها و همکاری با
نوازندگان و خوانندگان مشهور آن زمان چون جلیل شهناز، علی تجویدی ااحمد عبادی، تاج اصفهانی، ادیب خوانسواری و… باعث شد تا نی همردیف سازهای دیگر قرار بگیرد.
بعد از این دوره اغلب ارکسترهای ایرانی شروع به استفاده از این ساز کردند و این احساس نیاز باعث رشد روزافزون نوازندگان نی شد که حتی امروزه به عنوان یک رشته تخصصی در دانشگاه تدریس میگردد.
به گفتهٔ محمد رضا لطفی، نوازندهٔ تار و منتقد موسیقی، حسن کسایی با مجموعهٔ ردیف نی» - که در هشتاد سالگی ضبط کرده بود- نخستین اثر آموزشی برای علاقهمندان به نی نوازی را مدون کرده بود.
نی از جمله سازهایی است که در تاریخ موسیقی ایران جایگاه پرفراز و فرودی از دربار پادشاهان ساسانی تا همدم بودن با شبانان داشته؛ ولی هیچگاه نتوانست قابلیت اصلی خود را نشان دهد که بتواند مانند سازهایی از قبیل عود، تار،سنتور و انواع مختلف سازهای آرشهای و مضرابی جایگاه نسبتاً ثابتی در بین موسیقیدانان و مردم پیدا کند.
احتمالاً سادگی ساخت (که خود موجب پیدایش الگوهای غیراستاندارد و در نهایت باعث محدود شدن سطح تکنیکی نی شده بود) را بتوان عامل اصلی عدم ثبات در جایگاه اصلی نی دانست. توضیح آنکه، برای توسعه و رشد امکانات فنی و تکنیکی یک ساز، لازم است ابتدا ساختار آن، طبق الگویی دقیق و کارشناسی شده، طراحی و ساخته شود تا نواختن آن با حداکثر قابلیت اجرایی، میسر گردد. بر اساس اطلاعاتی که از ضبط اولین صفحههای موسیقی ایرانی در دست است، تکنیک نوازندگی سازهایی همچون تار، ویلن و کمانچه به نسبت نی در سطح بالاتری قرار دارد. تنها ضبطی که در گذشته از نی انجام شده تکنوازی و جواب آواز نایب اسد الله اصفهانی است که بنا به روایتی اولین کسی است که نی را به سبک دندانی» مینواخته (هر چند خلاف این موضوع انکار ناپذیر نیست). در هر صورت میتوان با بررسی این چند صفحه ضبط شده، سطح نوازندگی نی را در آن زمان شناخت.
حسن کسائی در اصفهان سالها مکتبدار موسیقی اصفهان در رشتههای نی، سه تار و آواز بودهاست. اگرچه بیشتر آثار حسن کسایی بداهه نوازی است تا موسیقی پیش ساخته، ولی امروز بخش زیادی از ضربیها و حتی آوازیهای نوازندگان نی، بهره گرفته از نوازندگیهای اوست. کسائی در نواختن نِی ایرانی همانند نداشت و در اوقات فراغت به تکمیل سه تار میپرداخت. وی در زندگی هیچ دلبستگیای به جز موسیقی نداشت. وی در شهر زادگاه خود، اصفهان در کوی عباسآباد زندگی میکرد. دیده شده بود که او حتی با لوله کردن کاغذی ساده و سوراخ کردن آن اقدام به نواختن نی میکرد که این در یکی از نوارهای صوتی آموزشی وی نیز بیان گردیدهاست.
حسن کسائی که از پیشکسوتان موسیقی سنتی بهشمار میآمد، بر خلاف بسیاری از آنان ذهن و اندیشهای نوگرایانه داشت و ردیف موسیقی سنتی را وحی منزل» تلقی نمیکرد.
احتمالا به دلیل طولانی بودن زندگی آن بزرگوار قسمت سوم نوشته شود (روحش شاد)
درباره این سایت